Przechowywanie zboża

Przechowywanie ziaren zbóż ma na celu zabezpieczenie ich przed niekorzystnym procesem, który obniża jakość plonów rolnika. Parametry jakościowe brane pod uwagę to: wilgotność ziarna, temperatura przechowywania, stopień uszkodzenia ziaren czy wentylacja. Ziarno to organizm żywy, w którym przebiegają procesy życiowe związane z przemianą materii np. oddychanie. Na intensywność procesów wpływa wilgotność i temperatura. Zbyt wysoka wilgotność przechowywania przyczynia się do zmian biochemicznych i mikrobiologicznych, które nie mają dobrego wpływu na bezpieczne składowanie. Procesy oddziałujące na jakość ziarna to: zbiór, transport, czyszczenie czy właśnie przechowywanie – przyczyniają się na zmianę wilgotności ziarna. Niska wilgotność to ryzyko wyższego stopnia uszkodzenia ziarna w czasie koszenia przez np. zespół młócący, zespoły czyszczące i przenośniki co przyczynia się do powstawania strat. Uszkodzenie plonów może następować podczas grawitacyjnego rozładunku, kiedy wysokość przewyższa 6 metrów.

Głównymi czynnikiem odpowiedzialnymi za odpowiednie i bezpieczne składowanie ziarna jest wilgotność, temperatura, kontakt z powietrzem, czy stopień uszkodzenia ziarna.

Ziarno może ulec skażeniu przez dwojaki typ grzybów, a mianowicie: polowe i magazynowe. Polowe grzyby rozwijają się podczas wegetacji. Plony zanieczyszczone: glebą, kurzem, kawałkami roślin, chwastami, czy słomą mają wpływ na rozwijanie się zarodników grzybów takich jak: Aspergillus i Penicillium zwane magazynowymi, które uwidaczniają się przy nieprawidłowym przechowywaniu. W wyniku tego ziarna zbóż wytwarzają niebezpieczne produkt przemiany materia, a więc tak zwane mykotoksyny, które są problemem światowym. Skażone nimi zboża nie nadają się do spożycia przez ludzi i zwierzęta przyczyniając się do: uszkodzenia wątroby, nerek i centralnego układu nerwowego. Kiedy wilgotność ziarna jest powyżej 15% zarodniki kiełkują, wytwarzając grzybnię żywiącą się składnikami ziarna. W miejscach takich występuje zjawisko samo zagrzania oraz zbrylenia ziarna. Ziarno może również ulec zagrzaniu przy wilgotności poniżej 15% - jest to przyczyną wystąpienia w nim szkodników takich jak: wołki, żuki, roztocza. Aktywność grzybów i warunki sprzyjające do rozmnażania się owadów - wywołują ogniska zagrzania. Samozagrzanie to pogorszenie jakości ziarna, które jest przechowywane i może doprowadzić do jego całkowitego dyskwalifikowania. By zapobiegać takim zjawiskom, należy okresowo pomieszczenie z przechowywanym ziarnem napowietrzać.

Czyszczenie ziarna

Ziarno po zbiorze powinno być odpowiednio przechowywane, w wyniku czego wcześniej należy go wstępnie oczyścić, poprzez usunięcie zielonych nasion chwastów i zanieczyszczeń organicznych. Czyścić ziarno można za pomocą wialni lub aspiratorów. Skoszone plony zawierają w sobie takie składniki jak: nasiona gatunku koszonego, nasiona innych gatunków uprawowych, nasiona chwastów, zanieczyszczenia mineralne i organiczne. Urządzenia służące do czyszczenia mogą być typu prostego: pneumatyczne, sitowe, grawitacyjne, tarciowe, czy fotoelektryczne. Występuje również złożony typ urządzeń czyszczących do których zaliczamy: sitowo-pneumatyczne, tarciowo-pneumatyczne. Ilość zanieczyszczeń w plonach nie powinna być większa niż 12% (w tym materiał obcy 3%), dzięki temu ziarno zabezpieczymy przed samo zagrzaniem oraz wzrostem wilgotności.

Suszenie ziarna

Suszenie jest zabiegiem poprawiającym jakość zboża. Wilgotność jest uzależniona od warunków biologicznych i atmosferycznych, przez co aby móc bezpiecznie przechować ziarno powinno się doprowadzić do wilgotności wynoszącej mniej niż 14%. Wilgotność jeśli jest wyższa to materiał taki należy dosuszyć, ponieważ obniży to ryzyko pojawienia się szkodników oraz chorób grzybowych. Suszenie przyczynia się do dużej energochłonności, gdzie na przykład dla ziarna kukurydzy jest to 40% kosztów jej uprawy. Stopień wilgotności ziarna to warunek prawidłowego podjęcia decyzji o zakończeniu suszenia lub jej kontynuacji. Często rolnicy przesuszają ziarno, co przyczynia się do zwiększenia kosztów tego procesu. W wyniku tego ziarno nie ma zapewnionej wilgotności na odpowiednim poziomie tzw. wilgotność równowagowa – jest to wilgotność do której ziarno dąży w określonych warunkach atmosferycznych. W wyniku tego nie jest zapewnione utrzymanie wilgotności na odpowiednio niskim poziomie, który jest wystarczający do składowania płodów rolnych. Obniżenie wilgotności ziarna hamuje lub w znacznym stopniu ogranicza procesy życiowe. W dużych gospodarstwach najczęściej stosuje się suszarki o pracy ciągłej np. suszarki kolumnowe o zabudowie daszkowej. Urządzenia te posiadają prostą konstrukcję i łatwość obsługi, jednak są wrażliwe na zanieczyszczenia ziarna, a szczególności przez słomę co przyczynia się do nierównomiernego przepływu ziarna. Natomiast suszenie termiczne jest energochłonne i wymaga kapitałochłonnych inwestycji i wykwalifikowanej obsługi.

Przechowywanie ziarna

Magazyn na ziarno powinien być odpowiednio dostosowany, aby uwzględniać zagrożenia wynikające z aktywności biologicznej i enzymatycznej gromadzonych plonów. Niedostosowanie się do odpowiednich warunków magazynowania może mieć wpływ na ubytek masy ziarna, spadek zdolności kiełkowania, obniżenie jakości, rozkład glutenu, gnicie, rozwijająca się pleśń, rozwój szkodników, wytwarzanie się zapachu magazynowego. Magazyn ma za zadanie chronić ziarno przed stratami oraz umożliwić zadbanie o odpowiednie cechy jakościowe płodów rolnych. Bezpieczne składowanie ziarna to odpowiednia wilgotność i temperatura, oraz dostęp powietrza oraz stopień uszkodzenia.

Przechowywać ziarna zbóż można na wiele sposobów. Jednym ze sposobem to składowanie ziarna luzem na podłodze czyli w pryzmach, przegrodach, kontenerach, workach. Grubość usypywanej warstwy zależy od wilgotności i czasu przechowywania. Ziarna oczyszczone o wilgotności mniejszej niż 15% mogą być składowane w warstwie grubości większej niż 1,5 metra. Magazyn taki powinien być wyposażony w podłogi szczepione oraz urządzenia susząco-wietrzące – zapewni to odpowiednie warunki. W magazynach halowych ziarno składane jest podłogowo na pryzmach, w komorach stałych lub przenośnych. Są to konstrukcje wolnostojące z żelbetonowymi ścianami i blaszanym dachem. Dodatkowo wyposażone w kanały wentylacyjne ułatwiające suszenie, schładzanie i wietrzenie ziarna. Magazyny takie są wielofunkcyjne, gdyż podczas kiedy zboże nie jest tam składowane mogą posłużyć za garaż dla maszyn. W magazynach takich ziarno lepiej oddycha i nie trzeba go aż tak dosuszać przed magazynowaniem. Jednak takie magazynowanie wymaga więcej pracy przy rozładunku i załadunku zboża.

Drugim wariantem przechowywania ziarna to magazyny silosowe, które są wygodniejsze. Co jest coraz bardziej powszechne, gdyż zabezpieczają przed ptakami i gryzoniami. W silosach takich ziarno może być przechowywane na kilka sposobów: w stanie suchym – wilgotność 14%, temperatura od 10 do 17 st. C, w stanie schłodzonym – temperatura od 5 do 10 st. C, bez dostępu powietrza – w hermetycznie zamkniętych zbiornikach, zakonserwowane środkami chemicznymi – gdzie wilgotność jest dowolna, zakiszane – wilgotność powyżej 22%.

Silosy takie mają różne typy podłoża: z płaskim dnem i mechanicznymi urządzeniami do rozładunku, które cieszą się większym zainteresowaniem. Druga opcja są silosy z dnem stożkowym (lejowy), gdzie instalowane są urządzenia rozprowadzające powietrze np. wentylator mający możliwość mechanicznie wentylować ziarno. Bardziej funkcjonalny jest silos z dnem stożkowym, który umożliwia pełne opróżnienie. Silosy płaskodenne są tańsze, a jeśli raz w roku następuje jego opróżnienie całkowite to praca przy opróżnieniu i czyszczeniu nie jest aż tak odczuwalna, natomiast do wielokrotnego opróżniania takiego silosu lepiej zainwestować w silos z dnem stożkowym – ułatwi to i przyśpieszy pracę z wydobyciem całego zboża.

Magazyny rolnicze, które zajmują się przyjmowaniem ziarna zbierane kombajnem muszą przestrzegać przepisów i wytycznych dotyczących nie tylko ogólnych cech charakteryzujących magazyn, ale i specyfiki biologiczne czynnych surowców. Wobec rolników również wymaga się aby magazynowane przez nich ziarno, miało ograniczony poziom zmian biologicznych, dlatego powinni zwrócić uwagę w szczególności na to aby:

mokre ziarno było przechowywane nie więcej niż kilka godzin, następnie powinno zostać suszone i schłodzone do wymaganej wilgotności i temperatury. Składowane ziarno powinno być odizolowane od wód gruntowych, opadów deszczu, ptaków i gryzoni w czasie transportu powinno się ograniczyć wahania temperatur. Ziarno przechowywane w silosie powinno mieć możliwość monitorowania poziomu wilgoci i temperatury, możliwie często przewietrzać ziarno, aby wyrównać wilgotność i temperaturę ziarna oraz magazynu, monitorować występowanie owadów i grzybów podczas przechowywania.

Zanieczyszczenia, wzrost temperatury czy wilgotności przyczynia się do samozagrzewania się magazynowego ziarna, co wpływa na rozwój pleśni. Jest to na początku praktycznie niezauważalne, a proces ten zachodzi później bardzo szybko – wystarczy tydzień, aby ziarno było zakażone i straciło swoją wartość konsumpcyjną, jak i paszową oraz zdolność kiełkowania. Dlatego należy przechowywane zboża wietrzyć. Można tym zapobiec pleśni poprzez obniżenie temperatury ziarna poniżej 4st. C.

Ziarno jeśli grzeje się, to należy zastosować wentylację suchym i zimnym powietrzem lub zmieszać ziarno. Można również ziarno przeczyścić i podsuszyć je. Przy dłuższym składowaniu należy obniżyć wilgotność poniżej 14 st. C. Ważną sprawą jest staranne oczyszczenie silosu, gdyż zarodniki grzybów są przenoszone z kurzem, pyłem kiełkując nawet w wilgotności 15%.

O jakości ziarna świadczy jego stan - barwa, połysk, zapach, bez szkodników. Wilgotność ziarna, zawartość białka, opadanie ziarna i jego gęstość w stanie zsypnym to również parametry jakościowe plonu.

Przechowywanie ziarna jest bardzo ważną operacja technologiczną, dlatego powinno stworzyć się najlepsze warunki przechowywania płodów, dzięki temu uzyskać można wysoką jakość i przydatność konsumpcyjną oraz paszową ziarna.