Międzyplony dobrem dla gleby

Z roku na rok coraz bardziej popularne są międzyplony. Przyczyniają się do tego między innymi obowiązujące przepisy, ale też rolnicy sami się do nich przekonują – zwłaszcza w prowadzonych uproszczonych płodozmianach. Międzyplony mają za zadanie urozmaicić skład gatunkowy płodozmianu, jak i poprawić parametry agrotechniczne gleb. Zalety siania ich to: ograniczenie erozji gleby, uzupełnienie substancji organicznych gleby, lepsze wykorzystanie gnojowicy, wiązanie azotu, zwalczanie patogenów oraz możliwość otrzymania dopłat.

Międzyplony to uprawy krótkookresowe, zasiewy jednogatunkowe lub mieszanki kilku roślin. Uprawiany jest po roślinach ozimych, jak i jarych wcześniej schodzących z pola. Jako poplon ścierniskowy wykorzystuje się jednoroczne rośliny. Do niedawna międzyplony uważane były jako źródło paszy i element ułatwiający wyprodukowanie paszy bez zajmowania dodatkowych pól. W obecnych czasach ich znaczenie agrotechniczne i proekologiczne wzrosło. Główny ich cel to podniesienie żyzności gleby, dzięki poprawie bilansu substancji organicznych w glebie poprzez odtworzenie próchnicy. W okresie jesiennym międzyplony zmniejszają wymywanie azotanów do wód gruntowych. Międzyplony o głębokim systemie korzeniowym pełnią rolę fitomelioracyjną – wynoszą z głębszych warstw gleby związki mineralne np. fosfor, wapń czy potas pozostawiając je po sobie rośliną następczym, które maja płytszy system korzeniowy np. zboża.

Międzyplon powinien być siany płytko do 2 cm, gdyż jest to bardzo ważne. Drobne nasiona międzyplonu nie radzą sobie na głębszym siewie i po prostu nie wschodzą, jedynie nasiona grubsze sobie poradzą. Drugim czynnikiem na dobry międzyplon to korzystne opady deszczu w terminie siewu i do wschodów. Natomiast jeśli po siewie występują intensywne opady tworząc na polu skorupę, to delikatny międzyplon nie będzie miał szansy na przepicie. Plony po zastosowaniu międzyplonu są wyższe – o około 10% i lepszej jakości, na co ma wpływ odpowiednia jakość materiału siewnego poplonów. Lepsze nasiona poplonu to lepsze wartości agrotechniczne takie jak: szybsze wschody roślin, bardziej dynamiczny rozwój i posiadające większą masę organiczną, która jest potrzebna do zwiększenia urodzajności gleby. Lepszy materiał siewny poplonów nie zawiera nasion chwastów. Najlepiej kiedy rośliny międzyplonu przed ścięciem są w fazie początku kwitnienia, gdyż starsze rośliny są też częściowo zdrewniałe, przez co trudniej się rozkładają. Efektów stosowania międzyplonów można się spodziewać po 2-3 latach. Pola są bardziej doprawione dla kolejnej uprawy, a gleba i rośliny lepiej gospodarują wodą. Międzyplon pokrywający glebę przyczynia się do oszczędności wody, gdyż parowanie z gleby jest dużo mniejsze, niż z odkrytej.

Rośliny uprawiane w międzyplonie mają właściwości fitosanitarne poprzez niwelowanie wystąpienia chorób czy szkodników roślin uprawnych – przykładem takiej rośliny może być gorczyca biała. Bardzo ważną rolę mają dla zachwaszczenia, gdzie liczebność chwastów zmniejsza się o 3-4- krotnie w stosowaniu gorczycy. Przyczynia się to do ograniczenia kosztów na środki chemiczne. Międzyplon zacienia glebę, chroniąc ją tym samym przed deszczem i wiatrem, a co najważniejsze zmniejsza straty wody z gleby poprzez odparowanie.

Międzyplony do wzrostu potrzebują takie same ilości wody co rośliny w plonie głównym. Uprawa taka wiąże się z uszczupleniem zasobów wodnych z gleby. Wyrośnięta roślina poplonowa może pobrać spore ilości wody, a teoretycznie zasoby te mogłaby wykorzystać roślina w plonie głównym, a dodatkowo jeśli będzie sucha jesień i bezśnieżna zima ubytki takie nie zostaną w pełni uzupełnione, przyczyniając się do braku wody dla roślin uprawowych na wiosnę – w szczególności odmiany jare.

Mieszanki międzyplonów w teorii są bardzo dobre, jednak w praktyce nie zawsze się je stosuje ze względu na cenę nasion, gdzie to duży czynnik przy wyborze takiego międzyplonu. Wysiewając mieszanki jest większa gwarancja plonowania, ponieważ kiedy warunki nie są sprzyjające dla jednego gatunku, druga uprawa przetrwa.

Poplony, a dopłaty

Rolnicy, którzy posiadają przynajmniej 15 hektarów gatunków ornych muszą przeznaczyć 5% pod zazielenienie tej powierzchni (obszary proekologiczne EFA), gdzie międzyplony się do tego zaliczają. Mieszankę poplonową trzeba wysiać w terminie od 1 lipca do 20 sierpnia i utrzymać ją na polu do 15 października. Również możliwy jest indywidualny termin wysiewu i utrzymania międzyplonu , ale w takim wypadku należy w ciągu 7 dni od daty wysiewu – najpóźniej do 27 sierpnia złożyć w ARiMR oświadczenie wskazującym termin wysiewu i taki międzyplon musi być utrzymany co najmniej 8 tygodni. Kiedy takie oświadczenie nie zostanie złożone to przyjmuje się odgórnie wariant ze stałym terminem wysiewu i utrzymania. W skład mieszanki muszą wchodzić co najmniej 2 gatunki roślin z następujących grup uprawnych takie jak: zbóż, oleistych, pastewnych, bobowatych, miododajnych. Mieszanki złożone z samych zbóż nie są uznawane jako obszar proekologiczny. Na międzyplon nie można używać środków ochrony roślin, a w przypadku trawy lub bobowatych drobnonasiennych w uprawę główną zakaz ten jest od momentu zbioru uprawy głównej przez co najmniej 8 tygodni lub do wysiewu kolejnej uprawy głównej. Również nie wolno zaprawiać nasion międzyplonu. Międzyplon nie może być następnie uprawiana jako plon główny w następnym roku po roku jest wysiania – zakaz nie dotyczy tylko poszczególnych gatunków, z których została utworzona mieszanka.

Gorczyca na międzyplon

Gorczyca jest najbardziej niezawodnym międzyplonem, gdyż można ją uprawia na praktycznie każdej glebie. Tworzy głęboki system korzeniowy, głęboko penetrując glebę – dzięki temu poprawia właściwości fizyczne. Gorczyca posiada szybkie tempo wzrostu przez co udaje się przy siewach w sierpniu jak i we wrześniu. Kiedy ją przyoramy daje stanowisku sporo materii organicznej. Gorczyca dobrze rozwinięta, która stanowi zielony nawóz po zaoraniu może zastąpić nawet 20 ton obornika. Największa zaleta gorczycy to jej taniość i łatwość w dostępie. Roślinę tą można także siać w mieszankach – najczęściej ze zbożami jarymi, facelią, słonecznikiem, rzodkwią oleistą. Siew gorczycy niesie ze sobą także ryzyko nagromadzenia się patogenów wspólnych dla rzepaku. Wśród chorób to: czerń krzyżowych, szara pleśń czy kiła kapusty. Przez co gorczyca nie powinna występować na polach, gdzie w zmianowaniu dominują rośliny kapustne.

Gorczyca należy do uniwersalnych i niezawodnych roślin międzyplonowych. Jej zalety w uprawie to m. in.: uprawa udaje się na wszystkich rodzajach gleb, szybko i dobrze wschodzi nawet przy małej wilgotności, krótki okres wegetacji – około 2 miesiące, szybko rośnie i zwiększa swoja biomasę, niska cena nasion i niska norma wysiewu. Zalecana na zboża jare, kukurydze, buraki cukrowe, ziemniaki. Niezalecana na polach gdzie: występuje koła, jest duży udział roślin kapustnych w płodozmianie, pod rośliny bobowate.

Rzepak jako roślina główna wyklucza gorczyce do uprawy międzyplonu, gdyż są to gatunki należące do tej samej grupy Krzyżowe. Nie można je uprawiać po sobie, aby uchronić rośliny przed takimi chorobami jak: sucha zgnilizna kapustnych i kiły kapuścianej.

Mieszanki międzyplonowe

Właściwie dobrane gatunki roślin w mieszankach uzupełniają się, tworząc odpowiednio dużą biomasę zieloną, które mają za zadanie wzbogacić glebę w materię organiczną i próchnicę. Zróżnicowany system korzeniowy penetruje różne warstwy gleby działając strukturotwórczo na ziemię. Składniki mineralne nie są wymywane - tylko wiązane, a po rozkładzie roślin stopniowo uwalniane. Mieszanki międzyplonowe przeciwdziałają kompensacji chwastów, chorób i szkodników. Dają wartość dodatkową na paszę czy biogaz. Chronią i poprawiają strukturę gleby, dając tym samym wzrost bioróżnorodności. Mieszanki umożliwiają wprowadzenie nowych gatunków roślin do płodozmianu, co daje poprawę struktury gleby i stwarza korzystne warunki wzrostu dla następnych roślin. Odpowiednio dobrana mieszanka poplonowa przyczynia się do pozytywnego oddziaływania na gospodarkę wodną, mineralną i fitosanitarną gleby.

Poplony inne niż gorczyca

FACELIA – początkowo wolno się rozwija i słabo konkuruje z samosiewami i poplonami zbóż. Nie potrzebuje dużej ilości wody do kiełkowania. Nasiona są wrażliwe na głębokie przykrycie i trudno rozsiewają się rzutowo na większe odległości. Wytrzymuje temperatury nawet do -8 st. C. Wiązkowy system korzeniowy dobrze spulchnia wierzchnią warstwę gleby. Można ją stosować na wszystkich rodzajach ziemi.

GRYKA – szybko się rozwija i zakrywa glebę. Podatna na przymrozki, ogranicza wystąpienie chwastów poprzez szybkie zacienienie gleby i konkuruje z innymi roślinami. Wytwarza związki przez korzenie rozkładające wapń i fosfor. Poprawia strukturę gleby, tworząc ją luźną, jednak główny system korzeniowy występuje do 10 centymetrów. Nie sprawdza się na ciężkich glebach dużej zasobności w wapń. Szybko rozwija się i kwitnie. Jeśli zostanie zasiana zbyt wcześnie lub zbyt późno zniszczona, może przyczynić się do zanieczyszczenia pola swoimi nasionami – niszczyć ją należy po 10 dniach od rozpoczęcia kwitnienia. Zalecana pod zboża jare i ozime, jako komponent mieszanek poplonowych.

ŁUBIN – Wprowadza do gleby duże ilości azotu i materii organicznej. Łubin biały wytwarza duże ilości kwasów uruchamiających fosfor z gleby. Łubin wąskolistny może być podatny na niedobory fosforu i potasu. Łubin żółty nie najlepiej sprawuje się na gleby zasadowe oraz ubogie w mangan i żelazo. Wysoka obsada daje lepsze rozluźnienie ziemi, ale dochodzi wtedy do spadku obsady. Nadaje się na wszystkie gleby i wszystkie przedplony oprócz bobowatych.

RZEPA – ma głęboki system korzeniowy. Początkowo wolno się rozwija, pozostawiona na zimę wymarza dając wolną przestrzeń, która w dużym stopniu zapobiega spływowi powierzchniowemu wody. Zalecana pod wszystkie rośliny jare oprócz gorczycy i warzyw kapustnych. Nie zaleca się jej w gospodarstwach z dużym udziałem rzepaku w płodozmianach.

SŁONECZNIK – nadaje się na wszystkie gleby, oprócz stanowisk podmokłych i kwaśnych. Tworzy głęboki, palowy korzeń sięgający do dwóch metrów, w koło którego zakwasza glebę, uruchamiając fosfor. Na liściach znajdują się związki fenelowe oraz terpeny, które są zmywane przez deszcz, bądź wydzielane z rozkładających się liści i korzeni przyczyniając się do ograniczonych wschodów komosy białej i innych chwastów. Zalecany jest pod wszystkie poplony.

WYKA KOSMATA – roślina motylkowa. Wysiana jesienią wolno się rozwija. Dobry komponent mieszanek poplonowych pozostawianych do wiosny. Zalecana jako składnik mieszanek pod większość roślin. Wysiewać ją należy wraz z rośliną podporową.

ŻYTO OZIME – jest niezbyt popularne wśród roślin poplonowych w Polsce. Na poplon może być wysiany już w sierpniu, szybko się krzewi i zakrywa glebę, chroniąc ja przed erozją. Hamuje kiełkowanie i rozwój niektórych chwastów dwulistnych np.: szarłat szorstki, komosa biała, palusznik krwawy. Wadą tego poplonu to przenoszenie chorób grzybowych – dotyczy głównie zbóż, a także tworzenie sprzyjających warunków do rozwoju niektórych szkodników. Zbyt późne niszczenie żyta przed siewem może wpłynąć na porażenie siewek chorobami grzybowymi. Zalecane jest pod rośliny jare dwuliścienne, a niezalecane pod zboża.

My osobiście do polonów używamy gorczycy białej. Stosowanie międzyplonów daje korzyści, przez co zgodnie ze swoimi kryteriami najlepiej pod siebie wybrać odpowiedni dla gospodarstwa międzyplon, kierując się efektami jakie chcemy uzyskać.